Tenkis Davası Nedir? Saklı Pay İhlalinde Mirasçıların Hakları

Tenkis davası, saklı paya sahip mirasçıların, miras bırakanın yaptığı tasarruflar nedeniyle miras paylarının azaltıldığı durumlarda başvurabildiği bir hukuki koruma yoludur. Türk Medeni Kanunu’na göre saklı paylı mirasçıların belirli bir miras oranı mutlak olarak korunur ve miras bırakan bu payı ortadan kaldıramaz. Bu nedenle, miras bırakanın vasiyetnameyle ya da sağlığında gerçekleştirdiği bağışlarla saklı pay oranlarını zedelemesi halinde tenkis davası açılarak bu ihlalin giderilmesi talep edilebilir.

İçindekiler

Bu dava ile amaç, miras hukukunda saklı payın korunması, mirasçılar arasında adaletin sağlanması ve miras bırakanın kanunen sınırlı olan tasarruf yetkisi ile saklı payın dengelenmesidir.

Tenkis Davası Nedir?

Hukuki anlamda “tenkis”, azaltma veya indirme demektir. Tenkis davası, miras bırakanın yaptığı tasarrufların saklı paylı mirasçıların haklarını ihlal etmesi sebebiyle bu tasarrufların etkisinin azaltılması veya tamamen ortadan kaldırılması için açılan davadır.

Miras bırakan, malvarlığı üzerinde geniş bir tasarruf yetkisine sahip olsa da bu yetki saklı pay sahibi mirasçılar bakımından sınırlıdır. Kanun, altsoy, anne-baba ve sağ kalan eşin belirli oranlarda mutlaka mirastan pay almasını güvence altına alır.

Eğer miras bırakan:

Bir kişiye aşırı bağış yapmışsa,
Vasiyetnameyle malvarlığının büyük kısmını saklı paylı mirasçılar dışında birine bırakmışsa,
Sağlığında bağış niteliğinde işlemlerle malvarlığını azaltmışsa,

bu durumda saklı paylı mirasçı tenkis davası açarak miras payının korunmasını talep edebilir.

Mahkeme, tenkis davasını incelerken mirasın tümünü, yapılan bağışları ve vasiyetleri değerlendirir; saklı pay ihlali varsa ilgili tasarrufları kanunda belirlenen sınırlara çekerek mirasçının saklı payını güvence altına alır.

Tenkis Davası Kimler Tarafından Açılabilir?

Tenkis davasını açma hakkı yalnızca saklı paylı mirasçılara tanınmıştır. Türk Medeni Kanunu’na göre saklı paylı mirasçılar şunlardır:

Altsoy (çocuklar ve torunlar)
Anne ve baba
Sağ kalan eş

Bu kişiler, miras bırakanın tasarrufları sebebiyle saklı paylarının azaltıldığını veya tamamen ortadan kaldırıldığını düşünüyorlarsa tenkis davası açabilirler.

Tenkis davası açan saklı pay mirasçısı, miras bırakanın yaptığı bağış ya da vasiyetin saklı payını ihlal ettiğini ileri sürer ve mahkemeden bu tasarrufların kanundaki sınırlara çekilmesini talep eder.

Saklı Pay Oranları Nelerdir?

Saklı pay oranları, Türk Medeni Kanunu’nun 506. maddesinde açıkça düzenlenmiştir. Her mirasçıdan alınabilecek saklı pay miktarı aynı değildir. Aşağıdaki oranlar geçerlidir:

✔ Altsoy (çocuklar ve torunlar):

Saklı pay oranı, yasal miras payının yarısıdır (½).

✔ Anne ve baba:

Her biri için saklı pay, yasal miras payının dörtte biri (¼) oranındadır.

✔ Sağ kalan eş:

Eşin saklı pay oranı, birlikte mirasçı olunan zümreye göre değişir:

Altsoy veya anne–baba zümresiyle birlikte mirasçıysa: saklı pay yasal miras payının tamamıdır.
Diğer durumlarda: saklı pay oranı yasal miras payının dörtte üçü (¾) olarak belirlenmiştir.

Bu oranlar kanuni sınırlar olup miras bırakan tarafından azaltılamaz. Saklı pay ancak:

Mirastan feragat sözleşmesi,
Mirasçılıktan çıkarma,
Mirasın reddi

gibi istisnai durumlarda ortadan kalkabilir.

Tenkis Davasının Amacı Nedir?

Tenkis davasının temel amacı şudur:

Saklı paylı mirasçının hakkı korunur.
Miras bırakanın yaptığı tasarrufların haksız şekilde mirasçıyı mahrum bırakması engellenir.
Bağış ve vasiyetler saklı pay sınırına çekilir.
Miras paylaşımı kanundaki oranlara uygun hale getirilir.

Bu yönüyle tenkis davası, miras hukukunda saklı payın korunmasını sağlayan en önemli hukuki araçlardan biridir.

Tenkis Davasının Sonuçları

Mahkeme tenkis talebini haklı bulursa:

Tasarrufun saklı payı aşan kısmı geçersiz sayılır.
Bağış veya vasiyet belirlenen orana indirilir.
Saklı paylı mirasçıya hak ettiği pay ayrılır.

Bu sayede, saklı pay ihlali giderilmiş olur ve miras bırakanın yaptığı haksız veya aşırı kazandırmalar yasal sınırlara çekilir.

Tenkis Davasında Miras Bırakanın Tasarruf Oranı

Tenkis davası bakımından en önemli hususlardan biri, miras bırakanın saklı paylı mirasçıların paylarını düşülmesinden sonra malvarlığı üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği kısmın doğru hesaplanmasıdır. Türk Medeni Kanunu’na göre miras bırakan, saklı paylı mirasçıların haklarını korumak zorundadır; bu nedenle saklı pay oranlarının dışında kalan kısım üzerinde dilediği gibi tasarrufta bulunabilir.

Örneğin; miras bırakanın yalnızca bir çocuğu varsa, bu çocuğun saklı payı yasal miras payının yarısıdır. Dolayısıyla baba, terekenin yalnızca ½’lik kısmı üzerinde özgürce tasarrufta bulunabilir; diğer yarısı saklı paylı mirasçıya aittir.

Bu nedenle tenkis davasında ilk adım, terekenin doğru belirlenmesi ve miras bırakanın tasarruf oranının net şekilde ortaya çıkarılmasından geçer.

Tenkis Hesabına Esas Terekenin Hesaplanması

Tenkis hesabında dikkate alınacak tereke belirlenirken aşağıdaki kalemler esas alınır:

Tereke Aktifleri

– Cenaze Giderleri

– Tereke Borçları

– Tedbir Masrafları

– Birlikte Yaşayanların Üç Aylık Geçim Giderleri

+ Sağlararası Karşılıksız Kazandırmalar

(denkleştirmeye tabi kazandırmalar – tenkise tabi sağlararası kazandırmalar – hayat sigortası satın alma bedelleri)

Bu formül doğrultusunda:

Terekenin aktifleri (taşınmazlar, bankadaki para, alacaklar vb.) tespit edilir.
Bu aktiflerden, miras bırakanın yerine getirilmesi gereken tüm giderleri çıkarılır.
Daha sonra, miras bırakanın sağlığında yaptığı karşılıksız kazandırmalar, terekeye eklenir.
Elde edilen değer üzerinden saklı pay hesaplanır ve böylece miras bırakanın serbestçe tasarruf edebileceği oran belirlenir.

Bu hesaplama, tenkis davasında mahkemenin başvurduğu en kritik adımdır.

Tenkise Tabi Olan Tasarruflar

Türk Medeni Kanunu m.565’e göre aşağıdaki sağlararası kazandırmalar tenkise tabidir. Bu kazandırmalar saklı payı zedelediği takdirde tenkis davası ile azaltılabilir:

Miras bırakanın, mirasçılık sıfatını kaybeden bir mirasçıya, miras payına mahsuben yaptığı bağışlar.
Altsoya yapılan geri alınmamak kaydıyla yapılan kazandırmalar, borçtan kurtarma işlemleri, olağan dışı çeyiz ve kuruluş sermayesi.
Miras haklarının ölümden önce tasfiyesi amacıyla yapılan kazandırmalar.
Dönme hakkı saklı tutularak yapılan bağışlamalar ile ölümden önceki son bir yıl içinde, olağan dışı şekilde yapılan bağışlar.
Miras bırakanın saklı pay kurallarını aşmak veya etkisiz hale getirmek amacıyla yaptığı açık kazandırmalar.

Bu kazandırmalar saklı paylı mirasçılar için kayba yol açıyorsa tenkis davası açılarak tasarrufların azaltılması talep edilebilir.

Tenkise Tabi Olmayan Tasarruflar

Kanunda sınırlı sayıda sayılmayan ve emredici şekilde düzenlenmeyen bazı kazandırmalar tenkise tabi değildir. Bu nedenle aşağıdaki işlemler saklı payı zedelemiyorsa tenkis davasının konusunu oluşturmaz:

Geleneksel ve olağan nitelikte verilen hediyeler.
Miras bırakanın ölümünden bir yıldan daha önce yaptığı bağışlamalar (dönme hakkı saklı tutulmamışsa).
Ahlaki bir görevin yerine getirilmesi amacıyla yapılan kazandırmalar.
Kazanılmamış haktan feragat edilmesi.
Eşlerin mal rejiminden kaynaklanan edinilmiş mallara katılma veya diğer yasal talepler.

Bu tür işlemler, miras bırakanın tasarruf özgürlüğü kapsamında değerlendirilir.

Tenkiste Sıra – Tenkis Davasında Uygulanan Sıralama

Tenkis uygulanırken Türk Medeni Kanunu m.570’de belirtilen sıralama kuralları dikkate alınır. Saklı payın ihlal edildiği durumlarda tenkis şu sırayla yapılır:

Ölüme bağlı tasarruflar (vasiyetname gibi) orantılı şekilde tenkise tabi tutulur.
İhlal devam ediyorsa, sağlararası kazandırmalar, en yeni tarihliden eski tarihlilere doğru tenkis edilir.
Saklı pay hâlâ karşılanamıyorsa, kamuya yararlı ölüme bağlı tasarruflar orantılı şekilde tenkise tabi tutulur.
Nihayetinde, kamuya yararlı sağlararası kazandırmalar, yine en yeni tarihliden eskiye doğru tenkis edilir.

Bu sıralama, miras hukukunda saklı payın korunmasını sağlayan temel ilkelerden biridir.

Tenkis Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme

Tenkis davası nasıl açılır sorusunun yanıtında, en önemli konulardan biri de doğru mahkemenin belirlenmesidir.

Yetkili Mahkeme

Tenkis davasında genel yetkili mahkeme, miras bırakanın son yerleşim yeri mahkemesidir.
Eğer miras bırakanın Türkiye’de yerleşim yeri yoksa, tereke içerisinde bulunan taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir.

Görevli Mahkeme

Tenkis davasında görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesi’dir.
Bu mahkemeler, miras hukuku uyuşmazlıklarının tamamında olduğu gibi tenkis davalarında da görev yapar.

Tenkis Davasında Hak Düşürücü Süre (Zamanaşımı)

Tenkis davasında zamanaşımı süreleri Türk Medeni Kanunu’nun 571. maddesinde açıkça düzenlenmiştir. Saklı payı ihlal edilen mirasçının dava açma hakkı, ihlali öğrendiği anda doğar. Bu öğrenme tarihinden itibaren bir yıl içinde tenkis davası açılmalıdır. Bir yıllık süre hak düşürücü süre olduğundan, bu süre geçtikten sonra açılacak davalar dinlenmez.

Her hâlükârda, miras bırakanın ölümünden itibaren on yıl geçmesi durumunda tenkis davası açma hakkı tamamen ortadan kalkar.
Vasiyetnameler yönünden ise süre, vasiyetnamenin açılma tarihinden itibaren işlemeye başlar; diğer sağlararası tasarruflarda ise süre mirasın açıldığı tarihte başlar.

Bu nedenle saklı paya tecavüz bulunduğunu düşünen mirasçıların, tenkis davası açma süresini kaçırmamaları büyük önem taşır. Sürelerin geçirilmesi, saklı payın geri alınması ihtimalini tamamen ortadan kaldıracaktır.

Tenkis Davasında Yargılama Süreci

Tenkis davası, miras hukuku bakımından teknik yönü ağır olan davalardan biridir. Yargılama sürecinde delillerin doğru sunulması, ispat yükünün yerine getirilmesi ve prosedürlere uyulması davanın seyrini doğrudan etkiler.

Tenkis Davasında Delil Sunumu

Tenkis davasında delil sunumu, saklı payın ihlal edildiğini ortaya koymak açısından belirleyici bir aşamadır. Taraflar, iddia ve savunmalarını desteklemek için çeşitli delillerden yararlanabilir. Mahkeme, delilleri değerlendirerek miras bırakanın tasarruflarının saklı payı ihlal edip etmediğini tespit eder.

Tenkis davasında kullanılabilecek başlıca deliller şunlardır:

Belge ve Kayıtlar

Tapu kayıtları, banka hareketleri, borç veya alacak belgeleri, taşınmaz değer tespitleri gibi resmi nitelikteki belgeler mirasın kapsamını belirlemek için önemli delillerdir.

Tanık İfadeleri

Miras bırakanın sağlığında yaptığı kazandırmalar veya saklı payı etkileyen işlemler konusunda tanıklık yapabilecek kişilerin beyanları mahkeme tarafından dikkate alınabilir.

Bilirkişi Raporları

Mahkeme tarafından görevlendirilen bilirkişi, terekenin değerini ve miras bırakanın yaptığı tasarrufların saklı pay ihlaline yol açıp açmadığını belirlemek için rapor hazırlar. Tenkis hesabı çoğu zaman bilirkişi raporuyla netleşir.

Vasiyetname ve Miras Sözleşmeleri

Vasiyetname, miras sözleşmesi veya mirasçılar arasında yapılmış yazılı anlaşmalar, tenkise konu işlemlerin niteliğini belirlemek açısından önemli belgelerdir.

Diğer Deliller

Telefon kayıtları, mesajlar, yazılı görüşmeler, fotoğraf ve video kayıtları gibi diğer ispat vasıtaları da dosyaya sunulabilir. Bu delillerin kabulü mahkemenin takdirindedir.

Delillerin sunumu, HMK hükümlerine uygun olarak belirlenen sürede yapılmalı; aksi hâlde deliller dikkate alınmayabilir.

Tenkis Davasında İspat Yükümlülüğü

Tenkis davasında ispat yükü, davayı açan saklı paylı mirasçıdadır. Mirasçı, miras bırakanın yaptığı tasarrufların kendi saklı payını zedelediğini iddia ettiği için bu iddiasını somut delillerle ispatlamakla yükümlüdür.

Mahkeme, tarafların sunduğu delilleri değerlendirerek saklı payda bir ihlal olup olmadığını belirler.
Bu nedenle dava açmadan önce delil toplama, tereke tespiti ve miras bırakanın yaptığı kazandırmaların araştırılması oldukça önemlidir.

Tenkis Davasında Harç

Tenkis davaları nispi harca tabi davalar arasındadır. Davanın başında terekenin ve saklı pay ihlalinin tam değeri bilinmeyebileceği için genellikle düşük bir değer üzerinden harç yatırılarak dava açılır.

Dava ilerledikçe bilirkişi tarafından yapılan tenkis hesabı sonucunda:

Terekenin gerçek değeri belirlenir,
Saklı pay ihlalinin miktarı kesinleşir,
Bunun sonucunda eksik harç tamamlanır ve talep edilen miktar artırılabilir.

Uygulamada, tenkis davası ile birlikte muris muvazaasına dayalı tapu iptal ve tescil davası da terditli olarak açılmaktadır. Bu iki dava türü farklı hukuki sebebe dayanıyor olsa da çoğu zaman birlikte değerlendirilir.

Muris muvazaası hakkında daha kapsamlı bilgi için “Muris Muvazaasına Dayalı Tapu İptal ve Tescil Davası” konusuna bakılması yararlı olacaktır.

Tenkis ile Muris Muvazaası Arasındaki Farklar Nelerdir?

Tenkis davası ile muris muvazaası davası, miras hukukunda sıkça karıştırılsa da tamamen farklı hukuki temellere dayanır. Aşağıda iki dava türü arasındaki temel farklar detaylı şekilde açıklanmıştır:

Amaç

Tenkis Davası: Miras bırakanın yaptığı ölüme bağlı veya sağlararası tasarruflarla saklı paylara müdahale etmesi durumunda, saklı paylı mirasçıların haklarını korumak amacıyla açılır.
Muris Muvazaası Davası: Miras bırakanın gerçek iradesini gizleyerek yaptığı görünürdeki işlemlerin gerçekte başka bir amaç taşıdığının iddia edilmesi üzerine, bu işlemin iptali veya geçersizliği için açılır.

Taraflar

Tenkis Davası: Davacılar saklı paylı mirasçılardır. Davalı ise saklı payı zedeleyen tasarruftan yararlanan kişidir.
Muris Muvazaası Davası: Davalı; muvazaalı işlemden yararlanan kişiler veya kurumlar olabilir.

Hukuki Dayanak

Tenkis: Miras hukuku hükümlerine dayanır ve saklı paya tecavüz iddiasını esas alır.
Muvazaa: Borçlar Hukuku’ndaki “muvazaa” kavramına dayanır. Görünürdeki işlem ile gerçek iradenin farklı olduğu iddiası söz konusudur.

İspat Yükü

Tenkis: Mirasçı, saklı payın ihlal edildiğini ispatlamakla yükümlüdür.
Muris Muvazaası: İşlemin gerçekte muvazaalı olduğunu iddia eden taraf, bu gizli amacı ispatlamalıdır.

Hükmün Sonuçları

Tenkis Davası: Tasarruf saklı pay oranında azaltılır, saklı paylı mirasçıların hakkı korunur.
Muris Muvazaası Davası: Muvazaalı işlem bütünüyle geçersiz sayılır, tapu iptali ve tescil kararı verilebilir.

Tenkis Davasında Mahkeme Masrafları ve Avukatlık Ücreti Ne Kadardır?

Tenkis davasında masraflar ve avukatlık ücreti; mirasın değeri, uyuşmazlığın kapsamı, bilirkişi gerekliliği, keşif yapılması gibi birçok faktöre göre değişiklik gösterir.

Mahkeme Masrafları

Mahkeme masrafları genel olarak şunları içerir:

Başvuru harcı
Peşin harç
Bilirkişi ücreti
Keşif gideri
Tebligat masrafları
Varsa posta ve diğer yargılama giderleri

Bu kalemler her yıl yayımlanan harç tarifesine göre değişmektedir.

Avukatlık Ücreti

Avukatlık ücreti;

Dava değeri
Davanın hukuki zorluk derecesi
Avukatın tecrübesi
Dava sürecinin uzunluğu

gibi unsurlar dikkate alınarak belirlenir. Miras avukatları bu davalarda genellikle maktu ücret, saatlik ücret veya dava konusu değer üzerinden oran belirleyerek sözleşme yapabilmektedir.

Kesin ücret söylemek mümkün değildir; davayı açmadan önce çalışacağınız avukatla ücret sözleşmesi yapmanız önemlidir.

Tenkis Davası Hakkında Sık Sorulan Sorular

Tenkis Davası Hangi Durumlarda Açılabilir?

Tenkis davası; miras bırakanın tasarruflarıyla saklı paylara müdahale ettiği durumlarda açılır. Örnek olarak:

Vasiyetnamede saklı payı ihlal eden tasarrufların bulunması
Mirasçılar arasında yapılan sözleşmelerle saklı payın azaltılması
Miras bırakanın sağlararası kazandırmalarla saklı payı ortadan kaldıracak düzenlemeler yapması

Bu durumlarda saklı paylı mirasçılar, tasarrufların azaltılmasını talep edebilir.

Tenkis Davasını Kimler Açabilir?

Tenkis davasını yalnızca saklı paylı mirasçılar açabilir. Bunlar:

Altsoy (çocuklar, torunlar)
Ana ve baba (belirli şartlarda)
Sağ kalan eş

Bu mirasçılar, saklı paylarının ihlal edildiğini düşündüklerinde tenkis davası yoluna başvurabilirler.

Miras Davalarında Avukat Tutma Zorunluluğu Var mı?

Türk hukukunda miras davalarında avukat tutma zorunluluğu bulunmamaktadır. Taraflar davalarını kendileri takip edebilir.

Ancak:

Tenkis,
Muris muvazaası,
Vasiyetnamenin iptali,
Tapu iptali ve tescil

gibi davaların teknik ve karmaşık yapısı nedeniyle, tecrübeli bir miras avukatından hukuki destek alınması olası hak kayıplarını önler.

Miras Avukatı Nedir?

Miras avukatı, miras hukuku alanında uzmanlaşmış ve mirasçılara miras paylaşımı, vasiyetname, tenkis, muvazaa, intikal ve diğer miras uyuşmazlıklarında danışmanlık sağlayan avukattır.

Görevleri arasında:

Mirasın paylaşımı
Dava süreçlerinin yönetimi
Belge hazırlama
Uyuşmazlık çözümü
Hakların korunması

gibi işlemler bulunur.

Miras Avukatının Önemi Nedir?

Miras avukatının önemi şu başlıklarda ortaya çıkar:

Hukuki Danışmanlık

Miras avukatı haklarınızı açıklar, süreci yönetir ve strateji belirler.

Uyuşmazlık Çözümü

Anlaşmazlıkların mahkeme önünde veya sulhen çözülmesi için hukuki temsil sağlar.

Beyanname ve Müracaat İşlemleri

Veraset ilamı, vergi beyannameleri, intikal, tapu işlemleri gibi süreçlerde profesyonel destek sunar.

Hukuki Süreçlerin Yönetimi

Mirasın paylaşımı, değer tespiti, tasarrufların incelenmesi ve dava süreçlerinin takibi gibi teknik aşamaları doğru şekilde yürütür.

AKLINIZA TAKILAN SORULARI SORABİLİRSİNİZ