Çocuğun Velayeti Hangi Durumlarda Anneye Verilmez
Boşanma süreçlerindeki en hassas konulardan biri de velayettir. Çünkü velayet kararı, çocuğun manevi gelişimini doğrudan etkiler. Türk hukukunda çocuk velayeti, çocuğun üstün yararının gözetilmesi ilkesine göre belirlenir. Boşanmada çocuğun velayeti ağırlıklı olarak anneye verilir. Ancak bazı durumlarda çocuğun yüksek menfaatinin korunması için anneye bırakılmaz. Velayetin genel çerçevesinin belirlenmesi ve anneye verilmemesi gereken haller, Türk Medeni Kanunu (TMK) ve ilgili yargı kararları ile belirlenmiştir.
Velayet Nedir?
Velayet çocuğun bakımının, yetiştirilmesinin, eğitiminin, sağlığının ve mal varlığının anne ve baba üzerindeki sorumluluklarını ifade eder. Türk Medeni Kanunu’nun 335. maddesine göre, “ergin olmayan çocuk, anne ve babanın velayeti altındadır”. Velayet, çocukların fiziksel ve duygusal gelişimini sağlamanın yanı sıra onları koruma ve temsil etme görevlerini de kapsar. Eşlerin boşanması durumunda ise velayet anne veya babaya verilir ve çocuk/çocuklar 18 yaşını geldiğinde bu durum ortadan kalkar. Fakat çocuğun engelli olması gibi istisnai durumlarda velayet, çocuk 18 yaşına gelmiş olsa dahi devam eder.
Velayetin Kimde Kalacağı Nasıl Belirlenir?
Boşanma davası sürecinde, çocuğun veya çocukların velayetinin kimde kalacağı, ayrı bir velayet davasında görülür. TMK 336/3’e göre, boşanma sonrası çocuk velayeti, çocuğun menfaatleri göz önünde bulundurularak anneye, babaya veya istisnai durumlarda üçüncü bir kişiye verilebilir. Mahkeme bu kararı genellikle sosyal hizmet uzmanları veya pedagog raporlarını dikkate alarak verir. Velayetin kimde kalacağı kararını etkileyen temel unsurları ise şöyle sıralamak mümkündür:
- Çocuğun yaşı, cinsiyeti ve diğer ihtiyaçları.
- Anne ve babanın yaşam koşulları, maddi durumu/ekonomik gücü, çocuğa bakma kapasitesi Çocuğun anne ve baba ile olan duygusal bağı.
- Çocuğun eğitim, sağlık ve sosyal gelişimi için en uygun ortamın neresi olduğu.
- Anne ve babanın yaşam tarzı, ahlaki durumu ve çocuğa sağlayabilecekleri.
Velayet Davası Görevli ve Yetkili Mahkeme
Velayet davalarında Aile Mahkemesi görevlidir. Aile Mahkemesi olmayan yerlerde ise 4787 sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun, Madde 4 uyarınca Asliye Hukuk Mahkemesi, Aile mahkemesi sıfatıyla görev yapar. Yetkili mahkeme ise TMK 9’a göre, çocuğun mutad meskeninin olduğu yer mahkemesidir. Ancak boşanma davası ile taraflardan birinin veya ikisinin velayet talebi de varsa, velayet kararında boşanma davasının görüldüğü mahkeme yetkili kabul edilir.
Boşanma Davası Sonucu Velayetin Anneye Verilmesi
Türk hukukunda ve Yargıtay içtihatlarında, 0-6 yaş arası küçük çocukların annenin bakımına daha fazla ihtiyaç duyduğu kabul edildiğinden bu yaş aralığındaki çocukların velayeti ağırlıklı olarak anneye verilir. Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 2019/1234 E., 2020/567 K. kararları da bu yöndedir. Fakat bu kesin bir kural değil eğilimdir.
Başka bir ifadeyle mahkeme, küçük çocukların velayetlerini anneye verme eğilimindedir. Bu yönde bir karar için annenin velayeti almaya uygun olması gerekir. Aksi halde çocuğun velayeti babaya veya başka bir kişiye de verilebilir. Anneye velayet verilmeden önce annenin ekonomik durumu, ahlaki yapısı, çocuğa sağlayabileceği ortam ve çocuğun ihtiyaçları gibi faktörler göz önünde bulundurulur. Velayet anneye verildikten sonra anne isterse çocuğun soyadını değiştirebilir. Bunun için velayeti annede olan çocuğun soyadı değişikliği dilekçesi ile Aile Mahkemesi’ne başvurması gerekir. Öte yandan velayet annede olsa dahi babanın da çocuk üzerinde hakları vardır. Velayeti annede olan çocuğun babasının hakları şu şekilde sıralanabilir:
- Çocuğu görme, çocukla iletişim – bağ kurma hakkı.
- Çocuğun ihtiyaçlarını karşılama hakkı.
- Velayet değişimini talep etme hakkı.
- Çocuğun bakımı ve eğitimine yönelik giderlere katılma hakkıdır.
Velayetin Anneye Bırakılamayacağı Haller Nelerdir?
Çocuğun üstün yararının annede kalmayı uygun kılmadığı durumlarda ise velayet anneye bırakılmaz. TMK 336 ve Yargıtay kararlarına göre, velayetin anneye verilmemesinin başlıca sebepleri şunlardır:
- Annenin çocuğun bakımını üstlenmesini engelleyen fiziksel ya da ruhsal sağlık sorunları olması.
- Annenin ahlaki bakımdan uygunsuz bir yaşam tarzına sahip olması.
- Annenin çocuğu ihmal veya istismar etmesi ya da şiddet uygulaması.
- Annenin mevcut ekonomik durumunun, çocuğun temel ihtiyaçlarını karşılayamayacak kadar yetersiz olması.
- Çocuğun, annesiyle duygusal bağ kuramaması ya da annenin çocuğa yeterli ilgi gösterememesi.
Anneye Verilen Velayet Hangi Durumlarda Geri Alınır?
TMK 348 uyarınca, çocuğun menfaatine aykırı durumların ortaya çıkması halinde anneye verilen velayet geri alınabilir. Velayetin değiştirilmesi için babanın veya üçüncü bir kişinin dava açması gerekir. Velayetin kaldırılması ya da değiştirilmesi için şu hallerin söz konusu olması gerekir:
- Annenin yaşam koşullarının sağlık veya ekonomik nedenlerle olumsuz yönde değişmesi.
- Özellikle 12 yaş ve üzeri çocuklar için çocuğun anne ile birlikte kalmayı istememesi.
- Annenin istismar veya şiddet gibi eylemlerle çocuğa duygusal ya da fiziksel zarar vermesi.
Ek olarak, velayeti annede olan çocuğun sünneti babadan habersiz yapılabilir, bu durum velayetin anneden alınmasına neden olmaz.
Çocuğun Velayeti Hangi Durumda Babaya Verilir?
Çocuğun üstün yararı gereği babada kalmasını gerektiren hallerde velayet babaya verilir. Bu durumda babanın çocuğun velayetini almaya uygun olması, annenin ise uygun olmaması gerekir. Çocuğun velayetinin babaya verilebilmesi için babanın çocuğun maddi ve manevi ihtiyaçlarını karşılayabilecek durumda olması, çocukla güçlü duygusal bağ kurmuş olması çok önemlidir. Çocuğun yaşının büyümesi ve babasıyla kalmayı tercih etmesi de velayetin babaya verilmesini sağlayabilir.
Aldatmada Çocuğun Velayeti Kime Verilir?
TMK 161 uyarınca, aldatma (zina), geçerli bir boşanma sebebidir. Fakat aldatma durumu çocuğun velayetini doğrudan etkileyecek bir durum değildir. Aldatma, velayet kararı aşamasında çocuğun menfaati ile alakalı ise dikkate alınır. Örneğin, annenin aldatması, çocuğun bakımını ve ahlaki gelişimini olumsuz yönde etkiliyor ise mahkeme velayetin babaya verilmesi yönünde karar alabilir. Fakat, aldatma olayı çocuğun hayatından tamamen bağımsız ise velayetin anneye verilmesi durumunda belirleyici değildir.
Velayeti Annede Olan Çocuğun Babaya Gitmek İstememesi
Velayeti annede olan çocuğun baba ile görüşmek istememesi sık rastlanan bir durumdur. TMK 323 maddesi uyarınca, “çocuk, velayet hakkı olmayan ebeveyn ile kişisel ilişki kurmaya zorlanamaz“. Ancak velayeti annede olan çocuğun babaya gitmek istememesi durumunda mahkeme devreye girer ve değerlendirme yapar. Özellikle çocuk 12 yaşından büyükse, çocuğun konu hakkındaki görüşleri de dikkate alınır. Çocuk, baba ile annenin yönlendirmesi nedeniyle görüşmek istemiyorsa mahkeme velayetin anneden alınıp babaya verilmesini değerlendirebilir. Bu aşamada pedagog raporları dikkate alınır.
Boşanmış Baba Kaç Yaşında Çocuğunu Yatılı Olarak Alabilir?
Boşanmış babanın, velayeti annede olan çocuğu yatılı olarak alması, mahkeme tarafından belirlenen kişisel ilişki kararına bağlıdır. Türk hukukunda bu konuda belli bir yaş sınırı olmasa da 0-3 yaş arası çocukların annenin bakımına ihtiyaç duyması nedeniyle babada yatılı kalması uygun görülmez. 3 yaşından itibaren, çocuğun baba ile yatılı görüşmesi ise mahkeme tarafından çocuğun menfaatine uygun olduğuna karar verilmesi halinde mümkündür. En sık hafta sonları ya da tatillerde yatılı görüşme uygun görülür. Bu tarz uygulamalar genellikle 6 yaş ve üzeri çocuklar için verilir. Genel olarak velayeti annede olan çocuğun babada kalması için izin ve onay alınması gerekir.
18 Yaşından Sonra Velayet Düşer mi?
TMK 335’e göre, çocuk 18 yaşına geldiğinde ergin olarak kabul edildiğinden velayet kendiliğinden sona erer. Fakat, çocuğun özel ihtiyaçlarının olması veya engelli olması gibi durumlarda TMK 344 uyarınca velayet devam edebilir.
ÇOCUĞUN VELAYETİ HAKKINDA SIKÇA SORULAN SORULAR
Velayeti annede olan çocuğun annesi evlenirse ne olur?
Annenin bir başkası ile evlenmesi durumu, velayet hakkının değişmesine doğrudan neden olmaz. Velayetin anneden alınması için farklı koşulların da geçerli olması gerekir.
Velayeti annede olan çocuğun pasaport işlemleri için babadan izin almak gerekir mi?
Velayeti annede olan çocuğun babanın onayı olmaksızın yurt dışına çıkışı ve buna yönelik pasaport işlemleri için babadan izin alınmasını gerektirmez. Fakat bazı ülkeler babanın onayını talep edebilir.
Velayeti annede olan çocuğun babası okula kaydı tek başına yaptırabilir mi?
Velayet hakları, çocuğun eğitimini de kapsadığından velayetin annede olduğu hallerde baba, çocuğun okula kaydını yaptıramaz.
Çocuğun Velayeti Hangi Nedenlerle Anneye Verilmez?
Annenin çocuğun bakımına yönelik ihmalleri, çocuğa fiziksel ya da psikolojik şiddet uygulaması, ciddi sağlık sorunları yaşaması, bağımlılıklarının olması, ahlaki sorunlarının olması ya da ekonomik durumunun çocuğa bakmak için yeterli olmaması durumlarında velayet anneye verilmez.
Annenin Geliri Yoksa Çocuğun Velayetini Alabilir mi?
Annenin gelirinin olmaması, çocuğun velayetini alamaması için tek başına geçerli bir sebep değildir. Böyle durumlarda eğer baba, nafaka ile çocuğun giderlerini karşılayabiliyorsa, anne velayeti alabilir. Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 2020/456 E., 2021/123 K. kararları bu durum için örnek teşkil etmektedir.
Anne Çocuğun Velayetini Nasıl Alır?
Anne, velayet almak için boşanma davasında talepte bulunabilir ya da ayrı bir velayet davası açabilir. Bu durumda mahkeme, annenin yaşam koşullarını, çocuğun üstün yararını gözeterek inceler ve pedagog raporlarını da dikkate alarak karar verir.
AKLINIZA TAKILAN SORULARI SORABİLİRSİNİZ
